Olsztyn

Olsztyn na przestrzeni setek lat wielokrotnie zmieniał przynależność państwową. Ścierały się na jego terenie wpływy etniczne, kulturowe i religijne.

Olsztyn dzielił skomplikowaną historię z całą Warmią i dawną krainą Prusów. Przez ponad 600 lat istnienia kilkakrotnie zmieniał przynależność państwową, ścierały się na jego terenie wpływy etniczne, kulturowe i religijne. Poznanie intrygujących dziejów miasta pozwoli nam lepiej zrozumieć mozaikę jego współczesnej złożoności.

Zanim na podbitych terenach Prusów założono miasto, ludzie zamieszkiwali te ziemie przez tysiąclecia. Świadczą o tym odnalezione ślady osadnictwa, z których najstarsze są datowane na 7 tys. lat p.n.e. W obecnych granicach Olsztyna odkryto także osiedla z epok neolitu, brązu i żelaza. Przywilej lokacyjny Kapituła Warmińska wystawiła we Fromborku 31 października 1353 r. Zasadźcą miasta i jego przyszłym sołtysem został Jan z Łajs, który w późniejszym czasie za zasługi dla osadnictwa otrzymał szlachectwo i stał się ważną osobistością Warmii.

Miastu nadano miano Allenstein, od pruskiej nazwy rzeki Łyny – Alna (co znaczy „łania”). Niemieckie słowo „stein” w tym znaczeniu tłumaczone jest natomiast jako „zamek”. Obecna nazwa to spolszczenie pierwotnej, używanej przez tutejszą ludność od wieków. XV w. w historii miasta zdominowały konflikty pomiędzy zakonem krzyżackim a Polską. Podczas wielkiej wojny w 1410 r. administrator olsztyńskiego zamku poddał go królowi polskiemu. Po zakończeniu zmagań Olsztyn wrócił pod zwierzchność krzyżacką. Jednak już kilka lat później – w 1414 r. podczas wojny głodowej – wojska króla Jagiełły obrabowały miasto.

Wielki astronom Mikołaj Kopernik pełnił w Olsztynie obowiązki administratora w latach 1516-19 i 1520-21. Zajmował się m.in. zasiedlaniem okolicznych wsi, napisał traktat o pieniądzu i prowadził obserwacje astronomiczne. Pamiątką po tych ostatnich jest wykonana jego ręką tablica na ścianie zamkowego krużganka. Ważną datą dla Olsztyna stał się rok 1818, kiedy to utworzono powiat olsztyński, a zabudowa miasta wyszła poza staromiejskie mury. Nim rozpoczęło ono etap przyspieszonego rozwoju, musiało jeszcze zmagać się z epidemią cholery w 1831 r. i kilkuletnią klęską głodu.

Okres dynamicznego rozwoju zakłóciła I wojna światowa. W 1914 r. do Olsztyna na jeden dzień wkroczyli żołnierze rosyjscy. Po zakończeniu działań wojennych władzę na krótko przejęła Rada Żołniersko-Robotnicza.

O dalszej przynależności państwowej południowych powiatów Warmii i Mazur miał zadecydować plebiscyt, który przeprowadzono w 1920 r. Ze względu na regulacje jego regulaminu korzystne dla strony niemieckiej, prowadzoną przez nią zmasowaną akcję propagandową i szykany wobec ruchu polskiego, wynik nie odzwierciedlał struktury narodowościowej miasta. Na Polskę zagłosowały zaledwie 342 osoby. Ostoją polskości przez kolejne lata stał się Dom Polski, gdzie urzędowały polskie organizacje społeczne oraz „Gazeta Olsztyńska”.

Powojenny zastój, a potem kryzys gospodarczy nie sprzyjały nowym inwestycjom. Powstały jednak teatr (1925) i lotnisko (1926), a franciszkanie wybudowali okazały kościół Chrystusa Króla i św. Franciszka (1927).

W 1939 r. z olsztyńskich koszar wyruszyły oddziały atakujące Polskę. W dniu rozpoczęcia II wojny światowej w mieście uruchomiono trolejbusy. Aresztowano też redaktora naczelnego „Gazety Olsztyńskiej” Seweryna Pieniężnego juniora, który potem został zamordowany w obozie koncentracyjnym Hohenbruch. W ciągu kilku dni zlikwidowano wszystkie polskie organizacje, a w listopadzie zburzono siedzibę „Gazety Olsztyńskiej”. W 1942 r. wszystkich olsztyńskich Żydów wywieziono do obozów zagłady. Chorzy umysłowo ze szpitala w Kortowie byli mordowani sukcesywnie.

W styczniu 1945 r. większość mieszkańców miasta uciekła przed nacierającą Armią Czerwoną. Ta zajęła Olsztyn 22 stycznia i uczyniła go areną mordów, gwałtów i grabieży na pozostałej – w większości polskojęzycznej – ludności.

atrakcje


Reklama