Olga Tokarczuk uhonorowana literackim Noblem!

Olga Tokarczuk laureatką  literackiej Nagrody Nobla za 2018 rok, czekamy na ogłoszenie laureata z 2019 roku.

Tegoroczni laureaci literackiego Nobla

Wśród tegorocznych faworytów literackiej Nagrody Nobla wymieniana była polska pisarka: Olga Tokarczuk. Urodzona w 1962 roku pisarka jest laureatką "The Man Booker International Prize 2018" za powieść "Bieguni" oraz dwukrotną laureatką Nagrody Literackiej "Nike" za powieści: "Bieguni" w 2008 roku i "Księgi Jakubowe" w 2015 roku.

Jako faworytki wymieniane były również Kanadyjki Margaret Atwood - autorka słynnej "Opowieści podręcznej" oraz poetka Anne Carson. Mówiło się również o dużych szansach piszącej po francusku Maryse Condé z Karaibów - laureatki alternatywnego Nobla sprzed roku. Wysoko w notowaniach są też Chinka ukrywająca się pod pseudonimem Can Xue, Japończyk Haruki Murakami oraz Węgier László Krasznahorkai.

Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przyznawana jest od 1901 roku, pierwszym laureatem był francuski poeta Sully Prudhomme. Literackiego Nobla Polacy odbierali dotychczas czterokrotnie: Henryk Sienkiewicz w 1905 r., Władysław Reymont w 1924 r., Czesław Miłosz w 1980 r. i Wisława Szymborska 1996 r.

Polacy nagrodzeni literackim Noblem

Wisława Szymborska, Czesław Miłosz, Władysław Reymont i Henryk Sienkiewicz to polscy laureaci literackiej Nagrody Nobla. W tym roku na listach potencjalnych kandydatów do nagrody są m.in. Olga Tokarczuk i Adam Zagajewski.

Jako pierwszy polski pisarz literackiego Nobla otrzymał w 1905 roku Henryk Sienkiewicz. Międzynarodową sławę zdobył dzięki "Quo vadis" z 1896r. Dzięki tej tłumaczonej na wiele języków powieści, Sienkiewicz zyskał rangę pisarza europejskiego, za nią również otrzymał nagrodę Nobla. W Polsce rozczarowana decyzją Szwedzkiej Akademii była Eliza Orzeszkowa, która liczyła na Nobla dla siebie.

20 lat po Sienkiewiczu literacką Nagrodę Nobla otrzymał w 1924 r. Władysław Reymont za "Chłopów". W tym samym roku rozpatrywana była kandydatura innego polskiego pisarza - Stefana Żeromskiego.

Kolejnego literackiego Nobla otrzymał w 1980 r. przebywający wówczas na emigracji w USA poeta Czesław Miłosz. W uzasadnieniu jury napisano, że polski poeta dostał nagrodę za "bezkompromisową wnikliwość w ujawnianiu zagrożenia człowieka w świecie pełnym gwałtownych konfliktów".

Po przyznaniu Miłoszowi Nobla dziennikarze i krytycy literaccy dyskutowali nad politycznymi uwarunkowaniami tej nagrody. Trudno było uznać za przypadek, że otrzymał ją polski emigracyjny poeta w roku utworzenia Solidarności. Nagroda Nobla dla Miłosza interpretowana była jako wyraz poparcia dla politycznych przemian zachodzących we wschodnim bloku tak jak późniejsza Pokojowa Nagroda Nobla przyznana Lechowi Wałęsie.

W 1980 roku tak często zarzucano Szwedzkiej Akademii kierowanie się w swoich wyborach pozaliterackimi względami, że akademicy pierwszy raz zrezygnowali z tradycyjnej dyskrecji. Ujawnili, że nazwisko Miłosza od czterech lat pojawiało się na listach kandydatów do nagrody.

W 1996 roku literacką Nagrodę Nobla odebrała Wisława Szymborska "za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości".

Literacka Nagroda Nobla w liczbach

Najczęściej Nobla dostawali pisarze i poeci z obszaru języka angielskiego - 29 razy. Twórców francuskojęzycznych na liście dotychczasowych noblistów jest 14, 13 razy odbierał Nobla literat niemieckojęzyczny. Kolejna grupa laureatów nagrody Nobla to Słowianie (11), w tym czwórka Polaków oraz czwórka Rosjan, jeden Serb i jeden Czech. Listę nagrodzonych Słowian dopełnia Josif Brodski, piszący zarówno po rosyjsku, jak i angielsku (nagrodę otrzymał jako obywatel USA).

Tyle samo jest noblistów włoskich co hiszpańskich - po pięciu. Jeśli jednak doliczyć do tych ostatnich sześciu laureatów z Ameryki Łacińskiej, to hiszpańskojęzycznych noblistów będzie jedenastu. Dwa razy przyznano nagrodę Nobla Chińczykowi (Gao Xingjian i Mo Yan), Imre Kertesz to jedyny noblista języka węgierskiego, a Orhan Pamuk - tureckiego. Jedyny pisarz arabski nagrodzony Noblem to Naguib Mahfouz.

Najmłodszym literackim noblistą był Rudyard Kipling, który w 1907 roku, gdy przyznano mu nagrodę, miał zaledwie 42 lata, najstarszą laureatką była Doris Lessing, którą nagrodzono w wieku 88 lat. Średnia wieku laureatów literackiego Nobla w chwili przyznania im nagrody to 65 lat.

Kandydatów do literackiego Nobla zgłaszają poprzedni laureaci, członkowie podobnych akademii w innych państwach, profesorowie literatury i historii literatury z uczelni akademickich, przewodniczący związków pisarzy, PEN-klubów z całego świata oraz sami członkowie Szwedzkiej Akademii.

Kandydatury można zgłaszać do końca stycznia każdego roku. Jest ich zazwyczaj ok. 500, po pierwszej selekcji zostaje 150-200 nazwisk. W marcu lista zawęża się do 10-20 nazwisk, przed wakacjami obejmuje maksymalnie 5-8 propozycji. We wrześniu dyskutuje się przeważnie już tylko nad dwiema kandydaturami. Głosowanie odbywa się następująco: sekretarz Akademii obchodzi stół ze srebrną tacą, a akademicy składają na niej karteczki z wybranym nazwiskiem. Obowiązuje absolutna większość głosów - jeżeli nie uda się za pierwszym razem, głosowanie odbywa się ponownie.

W historii nagrody tylko dwa razy przyznano ją pośmiertnie - w 1931 r. uhonorowano nią Erika Axela Karfeldta, wybitnego poetę i członka Szwedzkiej Akademii, który przez 20 lat pełnił funkcję jej sekretarza. Choć dwukrotnie w ciągu jego życia akademicy głosowali na niego, za każdym razem oponował, tłumacząc, że nie powinno się nagradzać członków jury. W 1961 roku zdarzyło się, że laureat, Dag Hammarskjold, zmarł pomiędzy ogłoszeniem werdyktu akademii a ceremonią wręczenia Nobla. W 1974 roku w regulaminie nagrody zastrzeżono, że może być ona przyznawana tylko żyjącym literatom.

Osiem razy - w latach 1914, 1918, 1935, 1940-43 oraz w 2018 roku nagrody w ogóle nie przyznawano.

Czterokrotnie literacką Nagrodę Nobla przyznano podwójnie, tak też będzie w tym roku. Otrzymali ją wspólnie w 1904 r. hiszpański dramatopisarz Jose Echegaray i francuski poeta Frederic Mistral, autor słownika dialektu prowansalskiego. W 1917 r. dwoma noblistami zostali Duńczycy: Henrik Pontoppidan i Karl Gjellerup. Kolejny raz dwoma laureatami byli w 1966 r. szwedzka poetka Nelly Sachs i prozaik z Izraela, tworzący w języku hebrajskim Samuel Joseph Agnon, który pisał m.in. powieści o polskich Żydach. Po raz czwarty podwójny Nobel został przyznany w 1974 r. Szwedom: pisarzowi Eyvindowi Johnsonowi i poecie Harry'emu Martinsonowi.

Tylko dwóch pisarzy nie przyjęło nagrody - Jean Paul Sartre (argumentował, że "pisarz nie powinien dać się przekształcić w instytucję") i Borys Pasternak (któremu przyjęcia nagrody zakazały władze sowieckie).

Najbardziej kontrowersyjnym Noblem literackim pozostaje jednak decyzja jury z 1974 roku, kiedy wybrano szwedzkich pisarzy: Eyvinda Johnsona i Harry'ego Martinsona. Obserwatorów oburzyło nie to, że nagrodzeni pisarze byli mało znani, ani nawet nie okoliczność, że wybierając ich pominięto takie sławy jak Graham Greene czy Saul Bellow. Kontrowersje wzbudził fakt, że obaj nagrodzeni literaci zasiadali w noblowskim panelu i uczestniczyli w głosowaniu wybierając laureata.

W związku ze skandalem obyczajowym, w 2018 roku Szwedzka Akademia zdecydowała, by nie przyznawać Literackiej Nagrody Nobla. Po skandalu seksualnym w szeregach akademii i ujawnieniu przecieków - w ubiegłym roku nie przyznano Nobla. W Szwecji zawiązała się Nowa Akademia - inicjatywa ludzi sztuki i kultury, która, chcąc zapewnić ciągłość przyznawania tej najważniejszej nagrody, przyznała "Alternatywnego Nobla". Został on przyznany przez Nową Akademię osobie wyłonionej z kandydatur zaproponowanych przez szwedzkie bibliotekarki i bibliotekarzy. Otrzymała ją Maryse Conde, francuska pisarka urodzona w Gwadelupie - (na polski przełożono m.in. jej powieść "Ja, Tituba, czarownica z Salem"). Nowa Akademia, po przyznaniu "Alternatywnego Nobla", została rozwiązana.

Opracowanie:
Justyna Lasota-Krawczyk

Źródło: RMF 24