Pierwsze teleturnieje w Polsce
Pierwsze teleturnieje w telewizji polskiej pojawiły się pod koniec lat 50. XX wieku, ale władze szybko z nich zrezygnowały. Do tematu powrócono kilka lat później. W latach 60. istniała już samodzielna Redakcja Teleturniejów. Wraz z upowszechnieniem telewizorów w polskich domach rosła popularność programów typu "game show".
Te pierwsze były w pełni wymyślane przez polskich redaktorów. Należały do nich między innymi: "Zgaduj-zgadula", "Tele-Warszawa", "Kto, co?" czy "Asocjacje". Nagrody dla zwycięzców nie były zbyt wysokie. Czasem nawet dosyć absurdalne. Teleturniej "Krzyżówka z papugą" był ekranową adaptacją lubianych krzyżówek z prasy. Nagrodą główną - żywa papuga. Ptaka można było wygrać też w emitowanej nieco później zabawie "Gęś". Formuła nawiązywała do popularnej gry planszowej. Ten, kto został zwycięzcą, otrzymywał żywą, hodowlaną gęś.
Do lat 70. widzowie lubili oglądać jeszcze takie teleturnieje jak: "Kółko i krzyżyk", "20 pytań", "Parada kłamców i blagierów", "Drzewko mądrości", "Śladami Pitagorasa", "Dwadzieścia jeden" i "Wiem wszystko".
Najdłużej emitowane teleturnieje
W roku 1962 nastÄ…piÅ‚ przeÅ‚om - na rodzimy grunt przeniesiono zagraniczny format, znany jako „Wielka gra”. Program biÅ‚ rekordy popularnoÅ›ci. Główna nagroda odpowiadaÅ‚a przeciÄ™tnym rocznym zarobkom Polaka, a na udziaÅ‚ w zabawie trzeba byÅ‚o mieć zgodÄ™ Radiokomitetu. Niekiedy negocjacje potencjalnych zawodników z wÅ‚adzami trwaÅ‚y prawie rok. Niezwykle trudne pytania ukÅ‚adali profesorowie z różnych uczelni i specjaliÅ›ci w wÄ…skich dziedzinach wiedzy. Pierwszym prowadzÄ…cym byÅ‚ Ryszard Serafinowicz. W ciÄ…gu lat gospodarze zmieniali siÄ™ wielokrotnie, ale najbardziej rozpoznawanÄ… twarzÄ… teleturnieju byÅ‚a StanisÅ‚awa Ryster.
"Wielka gra" byÅ‚a też najdÅ‚użej emitowanym teleturniejem. Z anteny zdjÄ™to jÄ… po 44 latach! Od lat 70. programy typu „game show” traciÅ‚y zainteresowanie wÅ‚adz. WedÅ‚ug nich nie pasowaÅ‚y do wizji socjalistycznej rozrywki. Boom na tego typu produkcje powróciÅ‚ wraz ze zmianÄ… ustroju.
W 1992 roku rozpoczÄ™to nadawanie brytyjskiego formatu "KoÅ‚o fortuny", a dwa lata później "Familiady" i "Jednego z dziesiÄ™ciu". Pierwszym prowadzÄ…cym "KoÅ‚o fortuny" byÅ‚ Wojciech Pijanowski, który wystÄ™powaÅ‚ z uwielbianÄ… przez widzów hostessÄ… — MagdÄ… Masny. Choć w 1998 roku program zdjÄ™to z anteny, po latach go reaktywowano. DziÅ› gospodarzami teleturnieju sÄ… Norbi i Izabella Krzan.
"Familiada" od lat ma jednego prowadzÄ…cego. SÅ‚ynÄ…cy ze specyficznego dowcipu (czÄ™sto nazywanego „sucharem”) Karol Strasburger nie byÅ‚ jednak pierwszym typowanym aktorem na gospodarza teleturnieju. PoczÄ…tkowo pytania dotyczÄ…ce wyborów ankietowanych miaÅ‚ zadawać PaweÅ‚ Wawrzecki. Ostatecznie nie pojawiÅ‚ siÄ™ w programie. ByÅ‚ za to przez pewien czas gospodarzem "KoÅ‚a fortuny".
"Jeden z dziesięciu" to teleturniej, który jednoznacznie kojarzy się z Tadeuszem Sznukiem. Format oparty jest na brytyjskim programie "Fifteen to One". Na przestrzeni lat w studiu w Lublinie nagrano ponad trzy tysiące odcinków, a program nadal przyciąga liczną publiczność.
Teleturniejowe hity Polsatu
Teleturnieje zaczęły pojawiać siÄ™ także w ramówkach raczkujÄ…cych stacji komercyjnych. Hitem byÅ‚ prowadzony przez Zygmunta Chajzera (a potem Krzysztofa TyÅ„ca) program "Idź na caÅ‚ość". Już miesiÄ…c po rozpoczÄ™ciu emisji (jesieniÄ… 1997 roku) przyciÄ…gaÅ‚ przed telewizory miliony Polaków. Zasady byÅ‚y bardzo proste – wybrana z publicznoÅ›ci osoba musiaÅ‚a podejmować decyzje, jakÄ… nagrodÄ™-niespodziankÄ™ chce otrzymać.
Zebrane na widowni osoby przechodziły same siebie, by zwrócić uwagę prowadzącego. "Idź na całość" zasłynęło nie tylko z Zonka (maskotki kota w worku, która oznaczała utratę nagrody), ale i barwnych przebrań uczestników czy niespodziewanych nagród (np. wyposażenia do łazienki, zestawów przypraw albo ubrań dla całej rodziny).
"Idź na całość" przyniósł Zygmuntowi Chajzerowi ogromną popularność i rozpoznawalność. Prowadzący był następnie między innymi gospodarzem teleturnieju "Grasz czy nie grasz?" oraz teleturnieju z elementami reality show "Moment prawdy".
Dziś Hubert Urbański kojarzony jest z emitowanym w TVN-ie teleturniejem "Milionerzy". Program doczekał się kilku edycji i był pierwszym formatem z milionową nagrodą. Hubert Urbański prowadził jednak "game show" już wcześniej. Był gospodarzem "Piramidy", emitowanej na antenie Polsatu od 1997 roku. Po kilku odcinkach zastąpił go Andrzej Strzelecki.
Teleturnieje stworzone w Polsce - "Awantura o kasÄ™" i "Gra w ciemno" doczekaÅ‚y siÄ™ zagranicznych edycji. "Awantura o kasÄ™" byÅ‚a emitowana w Nowej Zelandii, zaÅ› "Gra w ciemno" miaÅ‚a swoje wersje m.in. w Czechach, Hiszpanii i we WÅ‚oszech. W Polsce obydwa teleturnieje prowadziÅ‚ niekwestionowany król wÅ›ród prowadzÄ…cych tego typu programy – Krzysztof Ibisz. Ibisz byÅ‚ również gospodarzem, choć nie od poczÄ…tku, "Rosyjskiej ruletki". ProwadziÅ‚ także, miÄ™dzy innymi, "Wszystko albo nic", "Å»yciowa szansa" oraz "Gdzie jest kÅ‚amczuch".