Najważniejsze informacje:
• Wigilia w Polsce wywodzi się z tradycji pogańskich.
• Wiele zwyczajów, takich jak dodatkowy talerz czy kutia, ma symboliczne, przedchrześcijańskie znaczenie.
• Obrzędy i potrawy wigilijne były związane z wróżbami i troską o dobrobyt w nowym roku.
Pogańskie korzenie Wigilii
Choć trudno w to uwierzyć, Wigilia w obecnym kształcie pojawiła się w polskich domach dopiero w XVIII wieku. „Początkowo jedynie na dworach arystokracji, nieco później rozprzestrzeniła się wśród ludu i bardzo głęboko zakorzeniła”– tłumaczy Barbara Maciejewska, etnografka z Muzeum Narodowego w Gdańsku. W rozmowie z RMF24 podkreśla, że niemal wszystkie elementy świątecznego wieczoru mają swoje źródła w przedchrześcijańskich obrzędach.
Obrzędy, wierzenia i wróżby
Symbolika Wigilii sięga czasów, gdy nasi przodkowie obchodzili zimowe przesilenie. Ten okres był wyjątkowo bogaty w obrzędy i wróżby, mające zapewnić pomyślność w nadchodzącym roku. Było to związane z wróżbami, które miały zapewnić dobrobyt w przyszłym roku: „żeby zboże urosło obficie, żeby w domu był dostatek, żeby zwierzęta były zdrowe, żeby gospodarz dysponował siłą i zdrowiem” – mówi Maciejewska. W wielu regionach Polski do dziś spotyka się kolędników przebranych za zwierzęta, co ma zapewnić urodzaj i dobrobyt.
Wigilia niczym stypa?
Dodatkowy talerz na wigilijnym stole nie zawsze był przeznaczony dla spóźnionego wędrowca. Jak wyjaśnia etnografka, pierwotnie był to gest skierowany do gościa z zaświatów, kogoś kto umarł. Pozostawiano też ogień i jadło – często potrawy podawane na stypach, takie jak łamańce z makiem. Kutia to kolejna potrawa, którą podawano na stypach i podczas święta poświęconego zmarłym. Kiedyś obchodzono je cztery razy do roku. „Takim najważniejszym momentem przełomowym było oczywiście przesilenie wiosenne i przesilenie zimowe. Zwycięstwo życia nad śmiercią, jasności nad ciemnością” – wyjaśnia Barbara Maciejewska.
Tradycyjne wigilijne potrawy, takie jak groch, pszenica, suszone owoce czy grzyby, mają swoje źródła w dawnych wierzeniach. Grzyby, pochodzące z lasu – miejsca zamieszkiwanego przez duchy – miały wymowę symboliczną.
Wigilia, choć dziś jednoznacznie kojarzona ze świętem chrześcijańskim, kryje w sobie wiele dawnych, pogańskich elementów, które przez wieki przeniknęły do naszej kultury i nadały jej niepowtarzalny charakter.
Źródło: RMF24