Nową ekspozycję stałą w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności otwarto w 40. rocznicę strajku w kopalni „Wujek” i jego pacyfikacji. Wystawa została udostępniona na trzech poziomach budynku, który w przeszłości był kopalnianym magazynem odzieżowym. Ekspozycja jest poświęcona przede wszystkim strajkowi w kopalni w grudniu 1981 r. oraz oporowi Polaków wobec systemu komunistycznego w latach 80. XX wieku.
Fot. P. Jendroska/ŚCWiS
Budynek znajduje się w miejscu gdzie miał miejsce strajk w kopalni „Wujek”. Protest rozpoczął się po wprowadzeniu stanu wojennego, na wieść o zatrzymaniu szefa zakładowej Solidarności Jana Ludwiczaka. W wyniku pacyfikacji kopalni przez siły milicyjne i wojsko 16 grudnia 1981 r. zginęło 9 górników, 23 zostało rannych od kul, a wielu odniosło lżejsze obrażenia. Była to największa tragedia stanu wojennego.
Przed rozbudową wystawa stała, nazywana wówczas Muzeum-Izbą Pamięci Kopalni „Wujek” składała się z trzech sal, wygospodarowanych staraniem Społecznego Komitetu Pamięci Górników KWK „Wujek” w Katowicach Poległych 16 grudnia 1981 roku. Teraz powierzchnia wystawiennicza nowej wystawy stałej to ponad 1100 mkw. Ekspozycja mieści się nie tylko - jak wcześniej - na parterze, ale też na poddaszu, które zostało podniesione, oraz w piwnicy. Koszt inwestycji wyniósł ponad 15 mln zł, środki na te cel przekazały Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego i katowicki Urząd Miasta. Prace ruszyły we wrześniu 2020 r.
Fot. P. Jendroska/ŚCWiS
Ta wystawa jest skierowana do młodego pokolenia i mówi ich językiem. Mówi o tym, jak pamiętać. Mówi o wartościach, które w latach 80. towarzyszyły ludziom walczącym o wolność, o solidarność, o godność człowieka - to jest to, o co nam chodziło - przyznaje dyrektor ŚCWiS - Robert Ciupa.
Dyrektor Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności zaznacza, że nowa ekspozycja przemawia do młodych ludzi w sposób scenograficzny, dostosowany do percepcji młodego pokolenia.
Przedstawiciele placówki, którzy adresują wystawę przede wszystkich do ludzi młodych, postawili na dynamiczne widowiska ze światłem i dźwiękiem oraz multimedia zamiast tradycyjnych plansz z tekstem. Muzeum podzielone jest na kilka tematycznych sal, w każdej z nich przygotowano specjalną scenografię.
Jednym z najważniejszych eksponatów prezentowanych na wystawie stałej jest czołg T-55, ponieważ tego typu czołgi brały udział w pacyfikacji strajku w kopalni „Wujek” – 16 grudnia 1981 r. Pojazd został użyczony Śląskiemu Centrum Wolności i Solidarności przez Ministerstwo Obrony Narodowej. Żołnierze Batalionu Czołgów w Czarnem, z 2 Brygady Zmechanizowanej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Złocieńcu, przywrócili czołgowi wygląd z 1981 r.
Fot. P. Jendroska/ŚCWiS
Głównym elementem ekspozycji jest opowieść poświęcona strajkowi w kopalni „Wujek” i jego pacyfikacji w jednym z pomieszczeń poświęcona jest strajkowi i jego pacyfikacji. Na wystawie wyeksponowana została rampa, z której pluton specjalny ZOMO strzelał do strajkujących górników. Na posadzce widać łuski pocisków, a z głośników odtwarzane są odgłosy walki.
Tragiczny finał pacyfikacji przedstawiony jest w kolejnym pomieszczeniu, które przypomina kopalniane ambulatorium, do którego trafiali ranni górnicy. Odwzorowano tu ślady krwi na posadzce, a na ekranach zamontowanych w ścianach prezentowane są wizerunki dziewięciu ofiar. Dzięki multimedialnej formie można zdobyć informacje m.in. na temat ich życia prywatnego. Na ścianach tego pomieszczenia są też ekrany przedstawiające lekarzy, ratujących wtedy rannych z narażeniem własnego bezpieczeństwa.
Fot. P. Jendroska/ŚCWiS
Poza samą pacyfikacją Wujka, wystawa opowiada także o wydarzeniach sprzed stanu wojennego - o narastaniu społecznego buntu, powstaniu „Solidarności”, a także o tym, co działo się w późniejszych latach. Wydarzenia z okresu po pacyfikacji prezentowane są na najwyższym poziomie muzeum. Znalazły się tam ściany wypełnione teczkami bezpieki, przypominające o inwigilacji działaczy opozycji, a także pamiątki po internowanych i informacje na temat działalności NSZZ "Solidarność" po delegalizacji związku.
Fot. P. Jendroska/ŚCWiS
O emigracji wielu Polaków, wyrzuconych z kraju ze względów politycznych oraz szarości i marazmowi lat 80. przypomina pomieszczenie, stylizowane na katowicki dworzec PKP z tamtego okresu. Odwzorowany został charakterystyczny kielich, czyli architektoniczny detal dawnego gmachu dworca.
Ostatnie pomieszczenie przedstawia kluczowe wydarzenia w Polsce, po zniesieniu stanu wojennego, a więc dochodzenie do przemian ustrojowych, zapoczątkowanych przez obrady Okrągłego Stołu. Euforia ze zmian nie przyćmiewa jednak pamięci o bohaterach, którzy za swoją działalność polityczną zostali zabici przez aparat przymusu PRL. Na ścianie można
zobaczyć zdjęcia 56 ofiar stanu wojennego, potwierdzonych przez Instytut Pamięci Narodowej.
Fot. P. Jendroska/ŚCWiS
Otwarcie nowej ekspozycji to ważny krok dla zachowania i pielęgnowania pamięci o tragedii Wujka. Po nowej wystawie Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności oprowadzają także uczestnicy strajku z grudnia 1981 roku - wśród nich jego przywódca Stanisław Płatek.
