7. Krynica Morska
Populacja: 1323 mieszkańców
Krynica Morska – porównując z kolejnymi pozycjami na tej liście – jest miastem wyjątkowo młodym. Uzyskała ona prawa miejskie dopiero w 1991 roku. Pierwsi osadnicy pojawili się na tym obszarze Mierzei Wiślanej jednak już w 1258 roku. Wówczas znajdowała się tutaj miejscowość Lipa, którą Zakon Krzyżacki włączył do Komturii Elbląskiej. Pod nazwą Kahlberg osada funkcjonowała przynajmniej od 1424 roku.
Okres największego rozwoju Krynicy Morskiej – wówczas funkcjonującej kolejno pod nazwami Łysa Góra i Łysica – rozpoczął się po II wojnie światowej. W 1991 roku z wsi Krynica Morska oraz Nowej Karczmy i Przebrna utworzono jedno miasto – Krynicę Morską. Co ciekawe, obecna nazwa miasta odwołuje się do wyrazu ukraińskiego i regionalizmu południowopolskiego, jest więc nazwą całkowicie obcą z punktu widzenia mowy rdzennych mieszkańców Pomorza.
Obszar lądowy miasta znajduje się w całości na terenie Parku Krajobrazowego Mierzeja Wiślana.
Atrakcje miasta:
- Wielbłądzi Grzbiet – najwyższa wydma na Mierzei Wiślanej (49,5 m n.p.m.)
- port Krynica Morska
- Kościół pw. św. Piotra Apostoła i św. Franciszka
- latarnia morska
- ulica Teleexpressu – jedyna w Polsce ulica z nazwą pochodzącą od audycji telewizyjnej
- cmentarz żołnierzy radzieckich obok latarni morskiej
6. Szlichtyngowa
Populacja: 1301 mieszkańców
Szlichtyngowa, miasto we wschodniej części województwa lubuskiego, zostało założone w 1644 roku Jan Szlichtyng na przywileju od króla Władysława IV Wazy. Początkowo miasto nosiło nazwę Schlichtinkowo, z niemieckiego zaś jego nazwa brzmiała Schlichtingsheim. W Szlichtyngowej osiedlali się protestanccy imigranci ze Śląska, prześladowani przez Habsburgów. Do 1945 roku miasto posiadało więc pod względem kulturowym oraz etnicznym przeważająco niemiecki charakter. Po zajęciu Szlichtyngowej przez wojska radzieckie ludność niemiecka została wysiedlona i zastąpiona polskimi osadnikami.
Atrakcje miasta:
- Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
- wozownia plebańska z pierwszej połowy XIX wieku
- dzwonnica z XVII-XVIII wieku
- cmentarz żydowski
5. Skalbmierz
Populacja: 1298 mieszkańców
Badania archeologiczne potwierdziły, że na terenach, na których położony jest Skalbmierz, mieściły się osady sięgające nawet 4000 roku p.n.e. Data powstania Skalbmierza jest trudna do określenia, jednak pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z 1217 roku. Według legendy jej fundatorem był palatyn Władysława Krzywoustego, Skarbimir. Później został on oślepiony i wygnany z kraju.
Położony nad Nidzicą Skalbmierz uzyskał prawa miejskie w 1342 roku. Był to przełomowy moment w historii miasta, który od tamtej pory zaczął przeżywać okres największej świetności. Miasto zaczęło podupadać przez liczne pożary. Najdotkliwszym z nich był ten z 1618 roku. Później w Skalbmierzu wybuchła epidemia dżumy. Po upadku powstania styczniowego, w 1870 roku, Skalbmierz utracił prawa miejskie. Wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości mieszkańcy zaczęli starać się o ponowne nadanie Skalbmierzowi praw miejskich. To stało się w 1927 roku. W trakcie II wojny światowej miasto było świadkiem wielu krwawych bojów. 5 sierpnia 1944 roku stoczono bitwę o Skalbmierz, która zakończyła się zwycięstwem partyzantów.
Atrakcje miasta:
- Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela – wpisany do rejestru zabytków nieruchomych
- krzyż z figurami św. Rozalii i św. Rocha – wotum dziękczynne mieszczan ocalonych od zarazy w latach 1831–1848 oraz dwukrotnie od egzekucji hitlerowskich w 1939 oraz 1944 roku
- pomnik tragedii skalbmierskiej z 1946 roku
- cmentarz parafialny, cmentarz wojenny z okresu I i II wojny światowej, stary cmentarz żydowski
fot. pixabay.com
4. Nowe Warpno
Populacja: 1220 mieszkańców
Nowe Warpno w województwie zachodniopomorskim, w powiecie polickim, leży na Półwyspie Nowowarpieńskim, oddzielającym Jezioro Nowowarpieńskie od Zalewu Szczecińskiego. Miasto znajduje się tuż przy granicy z Niemcami i jest połączone drogą wodną z niemieckim Altwarp – Starym Warpnem.
Nowe Warpno zostało lokowane najprawdopodobniej w 1295 roku, na terenie dawnego grodu słowiańskiego Podgrodzie. Początkowo znajdowało się w granicach Księstwa Pomorskiego, zaś od 1648 do 1720 roku należało do Szwecji. Szwedzi dążyli do mocnego ufortyfikowania miasta, jednak w 1692 roku najważniejsza część Warpna spłonęła w ogromnym pożarze. Po 1720 roku Nowe Warpno należało kolejno do państwa pruskiego i Rosji – gdy ziemie te zostały zajęte podczas wojny siedmioletniej. Dopiero po II wojnie światowej Nowe Warpno trafiło w granice polskiego państwa.
Atrakcje miasta:
- Kościół pw. Wniebowzięcia NMP z XV wieku
- pałac w Karsznie
- ratusz o konstrukcji ryglowej z 1697 roku
- Kościół św. Huberta w Nowym Warpnie-Karsznie z XVIII wieku
3. Suraż
Populacja: 983 mieszkańców
Niegdyś położony na Podlasiu, w powiecie białostockim Suraż był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego. Początek osadzie dało usypanie grodziska na prawym brzegu Narwii w XI wieku, które zostało zniszczone przez Krzyżaków z końcem XIV wieku. W 1445 roku Suraż otrzymał prawa miejskie z nadania Kazimierza Jagiellończyka. W 1569 roku miasto zostało włączone do Korony Polski. Suraż był wówczas miejscem spotkania trzech kultur. Przeplatały się tu losy Polaków, Żydów oraz osadników ruskich.
Podczas powstania styczniowego miasto stanowiło punkt oporu. Mieszkańcom Suraża udało się wyprzeć z miasta Rosjan już w styczniu 1863 roku, jednak po upadku powstania na Suraż nałożono kontrybucje i skonfiskowano liczne grunty. Rosjanie wieszali uczestników powstania, mieszkańcy miasta byli również zsyłani na Syberię. Po upadku powstania miasto zaczęło tracić swoją dawną potęgę. W 1915 roku Suraż spotkała kolejna tragedia. Został on wówczas niemal całkowicie spalony przez Niemców.
Atrakcje miasta:
- grodzisko wczesnośredniowieczne „Góra królowej Bony”
- grodzisko wczesnośredniowieczne „Ostrówek” w Zawykach
- kościół z 1873 roku
- cmentarz katolicki i kirkut żydowski
- układ miejski z XV wieku z dwoma rynkami
- prywatne Muzeum Archeologiczne W. Litwińczuka
fot. pixabay.com
2. Działoszyce
Populacja: 926 mieszkańców
Niedaleko wspomnianego już Skalbmierza znajdują się jeszcze mniejsze Działoszyce. Zajmują one zaledwie 1,92 km2 (dla porównania – wspomniany wcześniej Suraż liczy 33,86 km2), leżą nad rzeką Nidzicą i liczą sobie blisko osiem wieków. Pierwsze wzmianki o Działoszycach pochodzą już z 1220 roku. Osada położona na ważnym wówczas szlaku handlowym prowadzącym z Krakowa przez Skalbmierz i Wiślicę prawa miejskie uzyskała w 1409 roku z nadania króla Władysława Jagiełły.
Od czasów panowania Kazimierza Wielkiego do dzisiaj populacja Działoszyc zwiększyła się natomiast zaledwie dwukrotnie – wówczas osadę zamieszkiwało 430 osób. Jednak był okres, gdy miasto liczyło znacznie więcej mieszkańców. Po ostatnim rozbiorze Polski miasto dostało się pod zabór austriacki, jednak w 1815 roku na ponad sto lat trafiło do zaboru rosyjskiego. W tamtym czasie w Działoszycach nasiliło się osadnictwo żydowskie. W 1820 roku populacja miasta wynosiła już 1692 osoby – z czego dokładnie 74% stanowili Żydzi. W 1879 roku Działoszyce liczyły 5170 mieszkańców – i już 90% Żydów. Najwyższa udokumentowana liczba mieszkańców miasta to 6755 – stan z 1921 roku.
W czasie II wojny światowej wszystkich mieszkańców miasta pochodzenia żydowskiego spotkała zagłada.
Atrakcje miasta:
- Kościół parafialny pw. Trójcy Świętej – wpisany do rejestru zabytków nieruchomych
- zrujnowana synagoga z 1852 przy ul. Krasickiego
- cmentarz z XIX wieku z kaplicą grobową rodziny Michalskich
1. Wyśmierzyce
Populacja: 912 mieszkańców
Od wielu lat to właśnie Wyśmierzyce dzierżą tytuł najmniej ludnego miasta w Polsce. Miasto znajduje się w województwie mazowieckim, w powiecie białobrzeskim, na prawym brzegu rzeki Pilicy. W przeszłości było ono własnością duchowną. Do końca XVII wieku nazwa miasta brzmiała Wyszemierzyce, a wzięła się od imienia Wyszemir.
Wyśmierzyce uzyskały prawa miejskie w 1338 roku, utraciły je po upadku powstania styczniowego w 1869 roku. Prawa miejskie odzyskały w roku 1922, obecnie są natomiast siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Wyśmierzyce. Co ciekawe, Wyśmierzyce są kilkunastokrotnie mniejsze od największej wsi w Polsce – ta bowiem liczy dokładnie 12 529 mieszkańców.
Atrakcje miasta:
- Kościół św. Teresy z Ávili z drugiej połowy XIX wieku
- organistówka z połowy XIX wieku
- dzwonnica z XIX wieku – rekonstrukcja
- cmentarz żydowski w Wyśmierzycach
Najmniejsze miasto w Polsce wkrótce straci jednak ten wyjątkowy tytuł. Stanie się tak z dniem 1 stycznia 2018 roku, kiedy prawa miejskie odzyska licząca zaledwie 503 mieszkańców świętokrzyska Wiślica.
